Wirus nieszczęścia. Plagi i choroby domu Lenartowiczów w dobie epidemii cholery w XIX-wiecznej Europie

Epidemia cholery, mająca swoje źródło w Dolinie Gangesu, dotarła do Europy w latach trzydziestych XIX wieku, by nawiedzać ją regularnie do końca stulecia. Zaraza dziesiątkowała ludzkość i spędzała sen z oczu medykom, jednak – co zaskakujące – nie zachowało się wiele relacji z epoki na temat epidemii. Jedną z nich można znaleźć w korespondencji Zofii z Szymanowskich Lenartowiczowej, podróżującej z mężem po Europie w 1865 roku, podczas kolejnego wybuchu cholery. Lata sześćdziesiąte XIX wieku były okresem wyjątkowo trudnym dla Zofii i Teofila Lenartowiczów. Pierwszą przyczyną zmartwień małżonków była ustawiczna bieda, potęgująca cierpienia wynikające z chorób, które nękały oboje. W obliczu tych nieszczęść zagrożenie cholerą nie stanowiło największego zmartwienia Lenartowiczów, co znajduje odzwierciedlenie w omawianych listach.

The Misery Virus: Plagues and Diseases in the Lenartowicz Family during the 19th-Century Cholera Epidemic in Europe

The cholera epidemic originating from the Ganges Valley reached Europe in the 1830s, only to plague the continent in successive bouts until the end of the century. The disease decimated the population and harrowed European physicians, though – surprisingly – not many contemporary sources describing the epidemic have been preserved. One of the few surviving accounts can be found in the letters of Zofia Lenartowicz née Szymanowska, who was travelling around Europe with her husband during the 1865 cholera outbreak. The 1860s were a particularly difficult period for Zofia and Teofil Lenartowicz. Their distress stemmed from their chronic destitution, which in turn exacerbated the suffering caused by the medical maladies experienced by both spouses. In view of this overall misery, the threat of cholera was far from the greatest worry of the Lenartowicz couple, which found a clear reflection in the content of the letters discussed in the present paper.

Barcik J., Międzynarodowe prawo zdrowia publicznego, Warszawa 2013.

Biegeleisen H., Żona poety, Warszawa 1933.

Carmichael A.G., Cholera: zaraza pandemiczna [w:] Wielkie epidemie w dziejach ludzkości, red. K.F. Kiple, tłum. E. Boyé, Z. Sidorkiewicz, M. Słomczyński, Poznań 2002.

Chądzyński J., Cholera w r. 1865, Lwów 1866.

Gańczak M., John Snow i cholera – 200-lecie urodzin, „Przegląd Epidemiologiczny” 2014, nr 68.

Janikowski S., Przegląd higieniczny, „Gazeta Polska” 1866, nr 197.

Korespondencja. J.I. Kraszewski, T. Lenartowicz, oprac. W. Danek, Warszawa 1963.

Lenartowicz T., [Z Florencji], „Tydzień Polityczny, Naukowy, Literacki i Artystyczny” 1870, R. 1, nr 6, 12.

Listy Teofila Lenartowicza do Tekli Zmorskiej 1861–1893, z autogr. wydała, wstępem i przyp. opatrzyła J. Rudnicka, posł. S. Szwalbe, Warszawa 1978.

[Listy Zofii Lenartowiczowej do Józefa Ignacego Kraszewskiego], Biblioteka Jagiellońska, rps 6515 IV, k. 367–369.

Mediterranean quarantines, 1750–1914, red. J. Chircop, F.J. Martinez, Manchester 2018.

Melbechowska-Luty A., Lenartowiczowa Zofia [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5: Le–M, red. J. Derwojed, Warszawa 1993.

Mickiewicz A., Proza artystyczna. Opowiadania, szkice, fragmenty, wstęp i oprac. J. Pietrzak-Thébault, Warszawa 2013.

Pongetti A., Societa e colera nell’Italia del XIX secolo. L’epidemia di Ancona del 1865–67, Milano 2009.

Ross R.S., Contagion in Prussia 1831: The Cholera Epidemic and the Threat of Polish Uprising, Jefferson, North Carolina 2015.

Świerczyńska D., Mickiewiczowskie „Rozmowy chorych”, „Pamiętnik Literacki” 1994, nr 85 (2).

Turcza K., Trucizna jako lek – czyli sposoby leczenia cholery w dziewiętnastowiecznym Krakowie, „Farmacja Polska” 2018, nr 74 (1).

Walewska z Przeździeckich M., Polacy w Paryżu, Florencji i Dreźnie, Warszawa 1930.