LISTY DO…? Franz Kafka i demony korespondencji

Tekst porusza problematykę związaną z monologicznymi i wirtualnymi aspek­tami epistolografii intymnej na przykładzie listów Franza Kafki do Felicji Bauer i Mileny Jesenskiej. To przykład wyjątkowo samozwrotnej korespondencji, która nie uzupełnia, ale w pełni zajmuje miejsce bezpośredniego kontaktu, a przy tym służy jako przedpole działal­ności literackiej. Kwestie te, interpretowane między innymi w perspektywie lacanowskiej, w nawiązaniu do książki Vincenta Kaufmanna, prowadzą do pytania o to, czy list byłoby szczególnie „perwersyjną” wersją powstrzymywania dialogu na rzecz wsłuchiwania się we własny, autorski głos (jak rzecz interpretuje Kaufmann), czy raczej modelem wszelkiej komu­nikacji. Tekst przywołuje również radykalną krytykę, jakiej pisarz poddał swoje wcześniejsze zaufanie pokładane w listach, i rozważa „demoniczne” aspekty korespondencji, o których pisze Kafka, w kategoriach wirtualności/monologiczności/zapośredniczenia i gry projekcji.

 LETTERS TO…? Franz Kafka and the Demons of Correspondence

The article discusses issues connected with monological and virtual aspects of intimate epistolography on the basis of letters written by Franz Kafka to Felice Bauer and Milena Jesenska. It is an example of particularly self-reflexive correspondence which does not supplement but fully replaces direct contact and at the same time serves as the fore­ground of literary activity. The above issues, interpreted among others from the Lacanian perspective with reference to the book by Vincent Kaufmann, lead us to ask the question of whether letters are a particularly “perverse” version of interrupting dialogue in order to listen to the author’s inward voice (as argued by Kaufmann) or rather the model of any kind of communication. The text also points out the radically critical attitude of the writer towards the trust he had earlier put in letters and discusses the “demonic” aspects of correspondence mentioned by Kafka in terms of virtuality/monologicality/mediation and game of projection.

Agamben G., Stanzas. Word and Phantasm in Western Culture, tłum. R.L. Martinez, Minneapolis–London 1993.

Barthes R., Fragmenty dyskursu miłosnego, tłum. M. Bieńczyk, Warszawa 2011.

Bieńkowski Z., Przedmowa [w:] F. Kafka, Listy do Mileny, tłum. F. Konopka, Kraków 1959.

Canetti E., Drugi Proces – Kafki listy do Felicji, tłum. I. Krońska [w:] F. Kafka, Listy do Felicji i inne z lat 1912–1916, tłum. I. Krońska, Warszawa 1976, t. 1–2.

Carter E.J., The Death of Correspondence? Interpersonal Communication and Special Collections in the Digital Age, „RBM. A Journal of Rare Books Manuscripts and Cultural Heritage” 2010, vol. 11, nr 2.

Cysewski K., Teoretyczne i metodologiczne problemy badań nad epistolografią, „Pamiętnik Literacki” 1997, nr 1 (88).

Dorosz K., Królewski płaszcz Franza K., „Znak” 2001, nr 1.

Fink B., Kliniczne wprowadzenie do psychoanalizy lacanowskiej. Teoria i technika, tłum. Ł. Mokrosiński, Warszawa 2002.

Hurnik E., Listy Franza Kafki do Mileny Jesenskiej i Felicji Bauer. Obszary intymności, „Transfer. Reception Studies” 2018, nr 3.

Kafka F., Dzienniki (1910–1923), tłum. J. Werter, Londyn–Warszawa 1993, t. 1.

Kafka F., Listy do Felicji i inne z lat 1912–1916, tłum. I. Krońska, Warszawa 1976, t. 1–2.

Kafka F., Listy do Mileny, tłum. F. Konopka, Kraków 1959.

Kafka F., Listy do rodziny, przyjaciół, wydawców, wybrał i tłum. R. Urbański, A. Urbańska, Warszawa 2012.

Kalinowski D., Zmiennie niezmienny. Franz Kafka w listach do rodziców, „Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo” 2013, nr 3 (6), cz. 2.

Kaufmann V., Post Scripts: The Writer’s Workshop, tłum. D. Treisman (oryg. L’Equi-voque épistolaire, Paris 1990), Cambridge–Massachusetts–London 1994.

Kopkiewcz A., Melancholia epistolograficznego romansu – Franz Kafka w Listach do Mileny [w:] Komentarze do Kafki, red. B. Małczyński, J. Furmaniak, Wrocław 2007.

Leader D., Why Do Woman Write More Letters Than They Post?, London 1996.

Rybicka E., Antropologiczne i komunikacyjne aspekty dyskursu epistolograficznego, „Teksty Drugie” 2004, nr 4.

Sloterdijk P., Reguły dla ludzkiego zwierzyńca: odpowiedź na Heideggera list o humanizmie, tłum. A. Żychliński, „Przegląd Kulturoznawczy” 2008, nr 1.

Žižek S., List, który dotarł do adresata [w:] tegoż, W obronie przegranych spraw, tłum. J. Kutyła, Warszawa 2008.

Žižek S., Przekleństwo fantazji, tłum. A. Chmielewski, Wrocław 2001.