Marańska instrukcja Derridy: jak żyć i przeżyć bez kanonu

Artykuł analizuje wypowiedzi Jacques’a Derridy na temat nowoczesnego maranizmu i własnej tożsamości w kontekście całej jego twórczości. Marranismo to dla filozofa nie tylko kondycja żydowskich obywateli Toledo, którym siłą narzucono chrześcijańską tożsamość. To także szansa, by poszukać filozoficznego języka, który przeciwstawiłby się kanonicznej hegemonii myśli zachodniej, a tym samym wymknął się mierniczym schematom tradycji. Utożsamiając się z marańskim wyborem przeżycia jako właśnie wyborem, Derrida również wybiera swój maranizm jako wyraz afirmacji życia: kondycji przeżywca-ocalałego, który wolał żyć dalej, niż poddać się honorowej martyrologicznej śmierci. Zarazem zwraca się przeciw tradycyjnym systemom życia symbolicznego, które żądają ofiar w imię zachowania czystości swych kanonów i nie pozostawiają miejsca dla zwykłego survie. Szczególny związek z tym, co unikatowe, o jakim mówi Derrida, wyłania się jako alternatywa dla kanonu i jego „surowego blasku”.

Derrida’s Marrano Instruction: How to Live and Survive without a Canon

This paper analyzes Jacques Derrida’s statements on modern Marranismo and on his own identity in the context of his entire body of work. For philosopher, marranismo is not only “tormented Judaism” of the Jewish inhabitants of Toledo who were forced to take the Christian identity. It is also a chance – a paradoxical occasion – to search for a philosophical language, which would oppose the canonical hegemony of the Western thought as a whole and therefore escape the measuring patterns of tradition which is characterised by “the stern shine of that which is canonical.” Derrida chooses his Maranism as an expression of the affirmation of life: the condition of the survivor who preferred to go on living rather than submit to an honorable martyrdom. At the same time, he turns against the traditional systems of symbolic life, which demand sacrifices in the name of preserving the purity of their canons and leave no room for ordinary survie.

Abraham N., Torok M., The Wolf Man’s Magic Word: A Cryptonymy, tłum. N. Rand, Minneapolis 1986.

Biblia Tysiąclecia Online, Poznań 2003, https://biblia.deon.pl/menu.php?st_id=1, dostęp: 27.09.2021.

Bielik-Robson A., Ante-nomia, czyli Literatura przed Prawem. Kafka, Benjamin i Derrida o włochatej łapie Hagady [w:] Imiona anomii. Literatura wobec doświadczenia stanu wyjątkowego, red. P. Sadzik, Warszawa 2019.

Certeau M. de, The Mystic Fable: Volume One: The Sixteenth and Seventeenth Centuries, tłum. M.B. Smith, Chicago 1992.

Cixous H., Portrait of Jacques Derrida as a Young Jewish Saint, tłum. B.B. Brahic, New York 2004.

Cixous H., This Stranjew Body [w:] Judeities: Questions for Jacques Derrida, red. B. Bergo, J. Cohen, R. Zagury-Orly, tłum. B. Bergo, M.B. Smith, New York 2007.

Derrida J., Aporias, tłum. T. Dutoit, Stanford 1994.

Derrida J., Circumfession [w:] G. Bennington, J. Derrida, Jacques Derrida, Chicago 1993.

Derrida J., Fichus. Wykład frankfurcki, tłum. P. Sadzik, Kraków 2021.

Derrida J., The Gift of Death: The Literature in Secret, wyd. 2, tłum. D. Willis, Chicago 2008.

Derrida J., Living Together: Jacques Derrida’s Communities of Violence and Peace, tłum. E. Weber, New York 2012.

Derrida J., Marx & Sons, tłum. G.M. Goshgarian [w:] Ghostly Demarcations: A Symposium on Jacques Derrida’s „Specters of Marx”, red. M. Sprinker, London–New York 1999.

Derrida J., Monolingualism of the Other: Or the Prosthesis of Origin (Cultural Memory in the Present), tłum. P. Mensah, Stanford 1998.

Derrida J., Of an Apocalyptic Tone Recently Adopted in Philosophy, tłum. J.P. Leavey Jr., „Oxford Literary Review” 1984, nr 6 (2).

Derrida J., Rogues: Two Essays on Reason, tłum. M. Naas, Stanford 2005.

Derrida J., Fathy S., Tourner les mots: Au bord d’un film, Paris 2000.

Krasiński Z., Nie-Boska komedia [w:] tegoż, Dzieła literackie, t. 1, Warszawa 1973.

Lear J., Happiness, Death, and the Remainder of Life, Cambridge, MA 2000.

Leibovici M., La reverie marrane de Jacques Derrida [w:] Les marranismes: Les marranismes: De la religiosite cachee a la societe ouverte, red. J. Ehrenfreud, J.-P. Schreiber, Paris 2014.

Mannheim K., Ideologia i utopia, tłum. P. Miziński, Warszawa 2021.

Moreiras A., Against Abstraction: Notes from an Ex-Latin Americanist, Austin 2020.

Scholem G., Zehn unhistorische Satze über Kabbalah [w:] tegoż, Judaica 3. Studien zur jüdischen  ystik, Frankfurt am Main 1973.

Yovel Y., The Other Within: The Marranos: Split Identity and Emerging Modernity, Princeton, NJ 2009.