Kłopotliwe braterstwo

Inspiracją do napisania artykułu stało się wydanie książki Braterstwo poezji, zbierającej korespondencję, wiersze, rozmowy i teksty dyskursywne dokumentujące wieloletni dialog dwóch wybitnych polskich poetów: Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza. W artykule odnoszę się do trzech kwestii: paryskiego spotkania obu poetów w 1957 roku, okoliczności i formy poetyckiego powitania Różewicza przez Miłosza, jakim była publikacja wiersza Do Tadeusza Różewicza, poety, oraz uparcie ponawianych oskarżeń o nihilizm, formułowanych przez autora Ocalenia pod adresem młodszego poety. Na tych trzech przykładach staram się pokazać, że wykorzystana w tytule tomu i w eseju wprowadzającym autorstwa Andrzeja Franaszka metafora duchowego braterstwa nie oddaje złożoności i ambiwalencji wpisanej w relację obu poetów, zwłaszcza zaś w pełen dystansu i rezerwy stosunek Miłosza do światopoglądu i poetyckiej filozofii Różewicza.

Uneasy Brotherhood

This paper is directly inspired by the publication of the book Braterstwo poezji, which is a collection of correspondence, poems, conversations and discursive texts documenting the long-term dialogue of two outstanding Polish poets: Czesław Miłosz and Tadeusz Różewicz. In the article I refer to three issues: the Paris meeting of the two poets in 1957, the circumstances and form of the poetic welcome extended by Miłosz to Różewicz through the poem “Do Tadeusza Różewicza, poety,” and the accusations of nihilism stubbornly leveled by the author of Ocalenie against the younger poet. By means of these three examples, i try to show that the metaphor of spiritual brotherhood advanced in the title of the volume and in the introductory essay by Andrzej Franaszek does not reflect the complexity and ambivalence inherent in the poets’ relationship, especially of Miłosz’s distant and reserved attitude to the worldview and poetic philosophy of Różewicz.

„Anioł w majtkach Polixeny”. O Miłoszu i Różewiczu rozmawiają Jan Stolarczyk i Przemysław Dakowicz [w:] P. Dakowicz, Poeta (bez)religijny. O twórczości Tadeusza Różewicza, Łódź 2015.

Błoński J., Miłosz C., Listy 1958–1997, zebrał, przepisał i opatrzył przypisami A. Puchejda, Gdańsk 2019.

Burkot S., Spór o poezję [w:] tegoż, Tadeusza Różewicza opisanie świata. Szkice literackie, Kraków 2004.

Dzień M., Człowiek w perspektywie eschatologicznej w poezji Czesław Miłosza i Tadeusza Różewicza. Studium analityczno-interpretacyjne, Bielsko-Biała 2010.

Fiut A., Dialog niedokończony, „Kwartalnik Artystyczny” 2006, nr 2 (przedruk w: Przekraczanie granic. O twórczości Tadeusza Różewicza, red. W. Browarny, J. Orska, A. Poprawa, Kraków 2007).

Franaszek A., „Noszę w sobie piekło Różewicza”, „Tygodnik Powszechny”, 5.10.2011, https://www.tygodnikpowszechny.pl/nosze-w-sobie-pieklo-rozewicza-141044, dostęp: 16.01.2021.

Grochowska M., Różewicz. Rekonstrukcja I, Warszawa 2021.

Janion M., Nadmiar bólu, „Gazeta Wyborcza”, 9–10.10.1999.

Miłosz C., Piesek przydrożny, Kraków 1997.

Miłosz C., Różewicz T., Braterstwo poezji. Korespondencja, wiersze i inne dialogi 1947–2013, wstęp A. Franaszek, wybór i oprac. E. Pasierski, Wrocław–Kraków 2021.

O komunistycznym maglu i polskiej szkole poezji. Z Czesławem Miłoszem w „NaGłosie” rozmawiają: Jan Błoński, Aleksander Fiut, Jan Polkowski, Marian Stala, Teresa Walas [w:] C. Miłosz, Rozmowy polskie 1979–1998, Kraków 2011.

Orska J., Pies i kot, czyli rozmowy mistrzów [w:] Próba rekonstrukcji. Szkice o twórczości Tadeusza Różewicza, red. T. Kunz, J. Orska, Kraków 2014.

„Piękno jest okrutne…”. Z Tadeuszem Różewiczem rozmawia Krystyna Czerni [w:] T. Różewicz, Z. i J. Nowosielscy, Korespondencja, wstęp i oprac. K. Czerni, Kraków 2009.

Różewicz T., Kiedy myślę o poezji w ogóle, myślę o Mickiewiczu [w:] tegoż, Margines, ale…, wybór i oprac. J. Stolarczyk, Wrocław 2010.

Skrendo A., Tadeusz Różewicz i granice literatury. Poetyka i etyka transgresji, Kraków 2002.

Skrendo A., Wstęp [w:] T. Różewicz, Wybór poezji, wstęp i oprac. A. Skrendo, Wrocław 2016.

Śliwiński P., Oczyszczenie; Dwa pociągi; Z ciemności [w:] tegoż, Horror poeticus, Wrocław 2012.

Wójcik T., Czesław Miłosz – Tadeusz Różewicz. Rozmowa poetów, „Kwartalnik Polonicum” 2009, nr 9.

Wójcik T., Strona Miłosza. Strona Różewicza [w:] Dwudziestowieczność, red. M. Dąbrowski, T. Wójcik, Warszawa 2004.