Scenariusze komunikacji z Obcym na podstawie wybranych dzieł Stanisława Lema

W twórczości Stanisława Lema często podejmowanym tematem jest komunikacja międzyplanetarna. W zależności od przyjętej konwencji autor na różnorodne sposoby pokazuje Obcego. Celem artykułu jest omówienie trzech scenariuszy komunikacji na podstawie opowiadania Podrożosma z Dziennikow gwiazdowych oraz powieści Eden i Solaris. Punktem wyjścia porównania jest schemat Romana Jakobsona. Istotnym elementem publikacji są uwagi związane z zabiegami semantycznymi, które stosuje Lem (m.in. nacechowanie słownictwa, neologizmy), gdyż wpływają one na wydźwięk filozoficzny jego utworów. Na podstawie przeprowadzonego porównania widoczne jest, że ziemscy bohaterowie Lema dążą do dialogu z Obcym, jednak nie osiągają z nim pełnego porozumienia w żadnym z omawianych utworów. Komunikacja z Obcym ukazuje przede wszystkim człowieka, zdejmując go z piedestału.

Scenarios of Communication with the Alien on the Basis of Stanisław Lem’s Selected Works

A topic often addressed in Stanisław Lem’s oeuvre is the interplanetary communication. Depending on the adapted convention, the author depicts the Alien in various ways. The goal of the article is to discuss three scenarios of communication based on the story The Eighth Voyage from the The Star Diaries as well as the novels Eden and Solaris. The starting point for the comparison is the model of Roman Jakobson. Remarks on semantic strategies that are employed by Lem (such as marked vocabulary, neologisms) are a crucial element of this article because they influence the philosophical undertone of his works. Through the conducted comparison it is possible to demonstrate that the Lem’s terrestrial characters seek the dialogue with the Alien; they, however, don’t reach the full understanding in any of the discussed works. The communication with the Alien showcases first and foremost the human, who has been taken off of his pedestal.

Buber M., Ja i Ty. Wybór pism filozoficznych, tłum. J. Doktór, Warszawa 1992.

Csicsery-Ronay I., Książka jest Obcym: o pewnych i niepewnych interpretacjach „Solaris” Stanisława Lema, tłum. T. Rachwał [w:] Lem w oczach krytyki światowej, red. J. Jarzębski, Kraków 1989.

Düring M., Motyw obcego w Podróży ósmej Stanisława Lema, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka” 2016, nr 28, s. 155–166.

Lévinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, tłum. M. Kowalska, Warszawa 1998.

Feuerbach L., Zasady filozofii przyszłości, tłum. M. Skwieciński [w:] tegoż, Wybór pism, t. 2: Zasady filozofii przyszłości, tłum. K. Krzemieniowa, M. Skwieciński, Warszawa 1988.

Geier M., „Eden”: elementy semiologii „pozaziemskiej”, tłum. Z. Wawrzyniak [w:] Lem w oczach krytyki światowej, red. J. Jarzębski, Kraków 1989.

Geier M., Fantastyczny ocean Stanisława Lema (Przyczynek do semantycznej interpretacji powieści Science Fiction „Solaris”), tłum. R. Wojnakowski [w:] Lem w oczach krytyki światowej, red. J. Jarzębski, Kraków 1989.

Głowiński M., Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków 2009.

Grzegorczykowa R., Puzynina J., Słowotwórstwo [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa.

Handke R., Polska proza fantastyczno-naukowa. Problemy poetyki, Wrocław 1969.

Jakobson R., Poetyka w świetle językoznawstwa, tłum. K. Pomorska [w:] Roman Jakobson w poszukiwaniu istoty języka 2. Wybór pism, red. M.R. Mayenowa, Warszawa 1989.

Jarzębski J., Cały ten złom [w:] S. Lem, Niezwyciężony, Kraków 2021.

Lem S., Eden, Kraków 1984.

Lem S., Dzienniki gwiazdowe, Warszawa 2008.

Lem S., Kongres futurologiczny, Warszawa 2008.

Lem S., Solaris, Kraków 2013.

Nowotny-Szybistowa M., Osobliwości leksykalne w języku Stanisława Ignacego Witkiewicza, Wrocław 1973.

Stoff A., Powieści fantastyczno-naukowe Stanisława Lema, Toruń 1983.

Wierzbicka A., O języku – dla wszystkich, Warszawa 1965.