Kulturowe, religijne i geopolityczne wyznaczniki (auto)identyfikacji Czarnogórców

W artykule omawiane są najważniejsze aspekty złożonej – utrudnionej względami geopolitycznymi – narodowej i kulturowej (auto)identyfikacji Czarnogórców, wpisanej w proces reinterpretacji ich rodzimej historii i tradycji narodowej. Jednym z kluczowych problemów Czarnogórców, funkcjonujących przez stulecia w obrębie wspólnej serbsko- czarnogórskiej kulturosfery, jest nie tylko ich tzw. podwójna tożsamość na poziomie jednostkowym, ale także wynikająca z istotnego zróżnicowania etniczno-kulturowego poszczególnych regionów Czarnogóry identyfikacja na poziomie ogólnonarodowym (trzy etnogeograficzne jednostki identyfikacji podstawowej, alternatywnej i hybrydycznej). W artykule  wskazuje się na nadmierne  upolitycznienie dyskursu tożsamościowego, które utrudnia próby konstruowania czarnogórskiego kanonu tradycji kulturowej oraz decyduje o wykorzystywaniu prawosławia (i lokalnych Cerkwi prawosławnych) oraz islamu jako narzędzi w służbie doraźnej polityki.

Cultural, Religious and Geopolitical Markers of the (Self)Identification of the Montenegrins

SUMMARY

In the article the most important aspects of a complex – and impeded by geopolitical reasons – national and cultural (self)identification of the Montenegrins, which is inscribed into a process of the reinterpretation of their native history and tradition, are taken into consideration. One of the most crucial problems of the Montenegrins, who have been for centuries existing within a common Serbian-Montenegrin cultural sphere, is not just their double identity at an individual level but also the identification at a collective level that derives from an important ethnic-cultural complexity of certain Montenegrin regions (within three ethno-geographic entities: the basic, the alternative and the hybrid). In the article an overwhelming political instrumentalization of identity discourse is analyzed. It is responsible for impeding attempts of the constructions of the Montenegrin canon of the cultural tradition and makes it possible to utilize the Orthodoxy (including the local Orthodox Churches) and Islam as a tool in making current policy.

Adžić, N., Kratka istorija Crnogorske pravoslavne crkve (od sredine XV vijeka do 1920. godine), Cetinje 2000.

Andrijašević, Ž., Crnogorska crkva 1852–1918 (studija sa zbirkom dokumenata o Pravoslavnoj crkvi u Knjaževini/Kraljevini Crnoj Gori), Nikšić 2008.

Andrijašević, Ž., Rastoder Š., Istorija Crne Gore od najstarijih vremena do 2003 (prvi dio), Podgorica 2006.

Andrijašević, Ž., Srpstvo u Crnoj Gori [w:] DOCLEA. Posebno izdanje – serija L: Falsifikati crnogorske prošlosti. Zbornik radova DANU, organizacioni odbor B. Nikolić et al., Podgorica 2011, s. 91–108.

Andrijašević, Ž., Crna gora vjekovima zavisila od strane pomoći – njenu privrženost najskuplje je plaćala Rusija, http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_u_xix_vijeku /cg_vjekovima_je_zavisila_od_strane_pomoci.htm.

Bońkowski, R., Słowianie środkowopołudniowi na przełomie XX i XXI wieku. Język – Religia – Naród – Państwo, Katowice 2010.

Brković, B., Svi crnogorski sveci, http://www.montenegrina.net/pages/pages1/religija/svi_crnogorski_sveci.htm.

Demokratija i sabornost. Zbornik radova, ured. Z. Milošević, Beograd 2010.

Djurović, Ž. L., Cimeša B., Adžić N., Ivezić D., Crnogorski sveci, slave i običaji, Zagreb 2005.

Džomić, V. (protojerej), „Crnogorska” lažna crkva, Novi Sad-Podgorica 2008.

Gil, D., Prawosławie. Historia. Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności, Kraków 2005.

Gil, D., Religija kao kod identiteta – savremene kulturne i književne naracije o verskoj identifikaciji Crnogoraca [w:] Njegoševi Dani IV. Zbornik radova Medjunarodni Naučni skup /Kotor 31.08–3.09.2011/, ured. T. Bečanović, Nikšić 2013, s. 91–102.

Gil, D., Kulty świętych jako świadectwo tożsamości etniczno-kulturowej – współczesny panteon Montenegrinorum Sanctorum [w:] Obraz świętości – świętość w obrazie, red. I. Lis-Wielgosz, W. Jóźwiak, P. Dziadul, Poznań 2014, s. 123–131.

Gil, D., Współczesne oblicza raskołu i herezji w perspektywie kulturowych relacji serbsko-czarnogórskich, „Studia Litteraria Universitatis Iagellonicae Cracoviensis”, nr 9/2014, s. 86–94.

Lutovac, Z., Srpski identitet u Crnoj Gori, Beograd 2015.

Nedeljković, S., Čast, krv i suze. Ogledi iz antropologije etniciteta i nacionalizma, Beograd 2007.

Nikolaidis, A., Mimesis, Podgorica 2003.

Perazić, G., Kuda ide Crna Gora, Beograd 1999.

Petrov, V. Dj., Vjekovi duhovnog zajedništva Crne Gore i Rusije. Književno-istorijsko ogledalo 1494–2002, ured. B. Ostojić, CANU: Posebna izdanja knj. 46, Podgorica 2004.

Popović, M., Podijeljena nacija. Identitet, država, vlast, Podgorica 2010.

Stavovi crnogorskih gradjana o idetitetu. Istraživanje CEDEM-a sa komentarom, http://www.maticacrnogorska.me/files/54/04%20crnogorski%20gradjani%20o%20identitetu.pdf.

Rezultati popisa u Crnoj Gori, http://popis2011.wordpress.com/2011/07/12/zvanicni-rezultati-popisa-crnogoraca.

Sudnik, K., Regionalne modele (auto)identyfikacji a integracja kulturowa i narodowa we współczesnej literaturze czarnogórskiej – rozprawa doktorska napisana pod kier. dr hab. Doroty Gil, prof. UJ, obroniona w 2016 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Špadijer, M., Czarnogóra przed i po referendum [w:] Bunt tradycji – tradycja buntu, Księga dedykowana Profesorowi Krzysztofowi Wrocławskiemu, red. M. Bogusławska, G. Szwat-Gyłybowa, Warszawa 2008, s. 195–207.

Wrocławski, K., Mniejszość we własnym kraju? – rzecz o Czarnogórcach [w:] Literatury słowiańskie po roku 1989. Nowe zjawiska, tendencje, perspektywy, t. IV: Mniejszości, red. M. Dąbrowski, Warszawa 2005, s. 158–168.

Vukadinović, S., Uticaj djelovanja vjerskih zajednica na stanje religijske svijesti pripadnika društvenih grupa u Crnoj Gori [w:] Učenje, organizacija i delovanje verskih zajednica i pokreta (V godišnja medjunarodna konferencija JUNIR), ured. D. B. Djordjević,

JUNIR V, Niš 2001, s. 82–87.

Zečević, N., Beograd je frustriran rezultatima popisa – razgovor sa predsjednicom Helsinškog komiteta Sonjom Biserko (19.07.2011), http://www.portalanalitika.me/politika/tema/32150-beograd-je-frustriran-rezultatima-popisa html.