Typy męczenników i wzory męczeństwa w szyickim islamie

Celem rozważań w niniejszym artykule jest przedstawienie wybranych przykładów męczenników w szyickim islamie na tle przemian kulturowo-społecznych współczesnego Iranu. Idea szahadat jest jednym z najbardziej żywotnych wzorów kulturowych, aktywizujących się szczególnie w czasach uznanych przez muzułmanów za opresyjne wobec  wyznawców islamu. Połączenie koncepcji męczeństwa z ważnymi dla szyickiego islamu pojęciami zolm (przemoc) i adalat (sprawiedliwość) generuje nowe treści słowa dżihad (walka). W artykule został omówiony podstawowy paradygmat: bitwa pod Kerbelą, a następnie – jego współczesne realizacje: w czasie dwóch rewolucji: konstytucyjnej  (1905-1911) oraz islamskiej (1979) Wykazano, że to właśnie w atmosferze rewolucyjnego wrzenia, gdy społeczeństwo staje w obliczu krwawych aktów przemocy, ożywają wzory męczeństwa.

Types of martyrs and patterns of martyrdom in the Shi’ite Islam

SUMMARY
The discussion over the chosen examples of martyrs in Shi’i Islam, upon the background of socio-cultural changes of contemporary Iran is the purpose of this paper. The idea of shahadat is one the most vital cultural patterns, that became activated in the periods regarded by Muslims as oppressive for them. Merging the concept of martyrdom with notions as zolm (violence) and adalat (justice), so important for the Shi’i Islam generates new content of the word jihad. The basic pattern of the Kerbela battle was discussed in the paper. Its contemporary actualizations: during the Constitutional Revolution (1905-1911) and the Islamic Revolution (1979) were then analyzed. It was proven that the patterns of martyrdom are activated in the atmosphere of revolutionary turmoil when a society faces bloody acts of violence.

Aghaie K.S., The Martyrs of Karbala: Shi’i Symbols and Rituals in Modern Iran, University of Washington Press, Seattle and London 2004.

Al-e Ahmad Dż., Qarbzadegi (Okcydentoza), Teheran 1341 (1963).

Algar H., Religious Forces in Eighteenth and Nineteenth Century Iran, [w:] The Cambridge History of Iran, t. 7, red. P. Avery, G. Hambly, Ch. Melville, Cambridge, Cambridge University Press, 1991.

Aminpur Q., Gazine-je esze’er (Wybór wierszy), Teheran 1378 (1999). Aли-заде А., Исламский энциклопедический словарь, Moskwa, Издательство „Ансар”, 2007, [w:] http://web.archive.org/web/20111001003120/http://slovarislam. ru/books/sh.html#Shahid11 [dostęp: 25.05.2018].

Bielawski J. (przeł.), Koran, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986.

Bielawski J., Tłumaczenie znaczenia Świętego Koranu, Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, [w:] http://www.planetaislam.com/koran_bielawski.html [dostęp: 10.05.2018].

Bozorg-e Tehrani, Mirza-je Szirazi, Teheran, 1362 (1983).

Canetti E., Crowds and Power, New York, The Crossroad Publishing Company, 1984.

Chelkovsky P., Ta’ziyeh: ritual and drama in Iran, New York, University Press and Soroush Press, 1979.

Cook D., Martyrdom in Islam, Cambridge, Cambridge University Press, 2007.

Danecki J., Podstawowe wiadomości o islamie, t. 1-2, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 1998.

Fazlallah N., So’al az Szejch Szahid dar bare-je mowafeqat-e awwalije wa mochalefat-e sanawije-je u ba maszrutijat wa dalajel-e szar’i-je an wa paseh-e Szejch Szahid (Pytanie do Szejcha Szahida na temat początkowego popierania i późniejszej negacji konstytucjonalizmu na podstawie szariatu, oraz odpowiedź Szejcha Szahida), [w:] idem, Resa’el, elamiye-ha, maktubat, ... va ruzname-ye Sheykh Shahid Fazlallah Nuri, M. Torkman (red.), Teheran, 1362 (1983), t. 1.

Fischer M.M.F., Iran. From Religious Dispute to Revolution, Wisconsin, The University of Wisconsin Press, 2003.

Ganji M., Defying the Iranian Revolution: from a Minister to the Shah, to a Leader  of Resistance, London, Praeger Publishers, 2002.

Garmorudi M.A., Dastczin. Gozide-je haft madżmu’e-je sze’r (Antologia. Wybór  siedmiu zbiorów wierszy), Teheran, 1368 (1989).

Keddie K., Współczesny Iran. Źródła i konsekwencje rewolucji, przeł. I. Nowicka, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007.

Kohlberg E., Shahid, [w:] Encyclopedia of Islam, red. P. Bearman, T. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs, Leiden, The Netherlands, Brill, 1997, t. 9, ss. 203-207.

Mo’ameni B., Din wa doulat dar asr-e maszrutijat (Religia i państwo w okresie rewolucji konstytucyjnej), Sztokholm 1998.

Nazem al-Eslam Kermani, Tarich-e bidari-je Iran (Historia przebudzenia Iranu), Teheran 1362 (1983).

Raven W., Martyrs, [w:] Encyclopedia of the Qur’an, red. J.D. McAuliffe, Leiden, The Netherlands, BRILL , 2003.

Shariati A., Martyrdom: Arise and Bear Witness, [w:] https://www.al-islam.org/printpdf/book/export/html/9817 [dostęp: 10.05.2018]

Shariati A., Taleqani M., Mutahhari M., Jihad and Shahadat. Struggle and Martyrdom in Islam, Islamic Publications International, b.m. 2005.

Surdykowska S., Idea ‘szahadatu’ w kulturze Iranu, Warszawa, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.

Wilferd M., Calmard J., Chelkowski P., Hosayn ibn Ali, [w:] Encyclopaedia Iranica, red. E. Yarshater, London 2004, t. 12, ss. 493-506, http://www.iranicaonline. org/ [dostęp: 03.10.2018].

Грицанов A.A., Синило Г.В. (red.), Энциклопедия, Минск, Интерпрессервис, 2007.

Зотов В., Идеология исламского режима, [w:] Иранска революция 1978-1979.

Причины и уроки, Москва, Издательство „Наука”, 1989.

Кляшторина В., «Шаги тихой воды». Две волны вестернизации в персидской поезии XX века, „Независимый филологический журнал”, nr 2, Москва 2003, [w:] http://magazines.russ.ru/nlo/2003/62/kliash-pr.html [dostęp: 30.05.2018].

Кязимов М., Персидская поэзя конца XX века, Баку 2005, http://www.ebooks.azlibnet.az/book/HC BOW ku7.pdf [dostęp: 03.10.2018].

Рубинчик Ю.А. (ред.), Персидско-русский словарь, Москва, Издательство „Со-ветская Энциклопедия”, 1970, t. 2