Biblijny wzorzec bohatera. Od tekstu hebrajskiego po grecko-rzymskie tradycje heroiczne

Podanie ogólnego wzorca bohatera biblijnego zawsze grozi subiektywizmem i tym, że nie ujmie się istotnych elementów aktualnych dla niektórych ksiąg biblijnych. Z konieczności niniejszy artykuł ma charakter zarysu. Analizując starotestamentalny wzór bohaterski trzeba zwrócić uwagę na wymagania Tory, które są bardzo wysokie. Wzorem dla Izraela  jest zaś świętość samego Boga. Zastosowanie tych przepisów nie jest jednak aż tak restrykcyjne. Bohaterów Starego Testamentu cechuje więc ludzka słabość, która staje się tłem dla działania charyzmatu. Szczególną rolę wśród nich odgrywają bohaterowie spoza Izraela. Na przykład Rut swoim uporem weszła w genealogię Jezusa, choć jako Moabitka nie mogła „wejść do zgromadzenia Pana”. Noe, Danel i Hiob stali się prorockimi wzorami świętości, choć żaden z nich nie pochodził z Izraela. Późniejsze tradycje dostrzegły rozumność i męstwo Żydów, ukazując ich przekonania jako prawdziwą cywilizację. Poganie w konfrontacji z jej siłą jawią się jako barbarzyńcy. W Nowym Testamencie wielkie znaczenie ma rola Apostołów, zwłaszcza Pawła. Ich misja jest w rzeczywistości ofiarą składaną Bogu. Przedstawia się również model nowego bohatera. Bazując na słownictwie stoickim, Biblia ukazuje apostoła, który wśród przeciwności doświadcza najpełniej pomocy Boga.

Biblical Hero Pattern. From The Hebrew Text To The Greek-Roman Heroic Traditions

SUMMARY

Providing the general pattern of a biblical hero is always threatened by subjectivity and the fact that important current elements will be recognized only for some biblical books. For reasons of necessity this article is in the form of an outline. When analyzing The Old Testament heroic pattern, we must pay attention to the Torah requirements, which are  very high. The model for Israel is the sanctity of God Himself. The application of these provisions, however, is not as restrictive. The heroes of The Old Testament are characterized by a human weakness which becomes the background for the actions of charisma. A special role among them was played by heros from outside of Israel. For example, Ruth through her stubborn behavior joined the genealogy of Jesus, though she was not be able ”to enter the congregation of The Lord” as a Moabite woman. Noah, Daniel and Job became prophetic models of holiness, though none of them came from Israel. Later traditions revealed the rationality and bravery of the Jews, showing their rules as a real civilization. Pagans, in confrontation with her strength, appear to be barbarians. In The New Testament, the role of the Apostles, especially Paul, is of great meaning. Their mission it is actually a sacrifice to God. The modalities of the new hero are also presented. Based on the Stoic vocabulary, the Bible show an apostle who, in the midst of  adversity, experiences the fullest help of God.

Alexiou P., Dronke M., The Lament of Jephthah’s Daughter: Themes, Traditions, Originality, „Studi Medievali” 1971, nr 12, ss. 819-863.

Aristoteles [Pseudo-], Epistola ad Alexandrum, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2002.

Biblia Hebraica Stuttgartensia, red. K. Elliger K., W. Rudolph, H.P. Rüger, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 1990.

Beda Venerabilis, In Cantica canticorum allegorica expositio, Patrologia Latina, red. P. Migne, t. XCI , Lutetiae Parisorum, 1862, kol. 1066-1236.

Cicero, Pro Murena, [w:] M. Tullii Ciceronis Orationes, cz. 1, red. A.C. Clark, Oxford Classical Texts, Oxford, Claredon Press, 1905.

Cyran W., Służba jednania. Kapłańsko-liturgiczny charakter apostolskiej posługi św. Pawła według 2 Kor 1-7, Lublin, Redakcja Wydawnictw KUL, 1999.

Day J., The Daniel of Ugarit and Ezekiel and the Hero of the Book of Daniel, „Vetus Testamentum” 1980, nr 30, fasc. 2, ss. 174-184.

Delling G., Òσμή, [w:] Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, t. V, red. G. Kittel, Stuttgart, Kolhammer, 1945, ss. 492-495.

Dion Chrysostomos, Peri basileias, Dion z Prusy (Złotousty), Pierwsza mowa o królestwie, przekład, opracowanie i komentarz K. Tuszyńska, „Rhetores Graeci, Zeszyty źródłowe do historii retoryki greckiej”, z. I, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM , 2014.

Doran R., 2 Maccabees. A Critical Commentary, Minneapolis, Fortress, 2012.

Epictetus, Dissertationes, [w:] Discourses of Epictetus, tłum. G. Long, D. Appleton and Company, New York, 1904.

Euripides, Iphigenia Aulidensis, red. H.C. Günther, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Latinorum Teubneriana, Stutgardiae et Lipsiae, Teubneri, 1988.

Euripides, Iphigenia in Tauris, red. D. Sansone, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Latinorum Teubneriana, Stutgardiae et Lipsiae, Teubneri, 1981.

Flavius Iosephus, Antiquitates Iudaicae, [w:] BibleWorks 9.0.

Gawłowska A., Recepcja antycznych biografii Aleksandra Wielkiego w średniowiecznej  literaturze zachodnioeuropejskiej, „Folia Litteraria” 1991, nr 31, ss. 187-219.

Greenberg M., Ezechiel 1-20, Herders Theologisches Kommentar zum Alten Testament, Freiburg, Basel,Wien, Herder, 2001.

Heidland H. W., λογισμός, [w:] Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament, t. IV, red. G. Kittel, Stuttgart, Kohlhammer, 1942, ss. 287-295.

Laskowski Ł, Mądrościowy kontekst opowiadania o Tamar (Rdz 38), [w:] Niewiastę dzielną kto znajdzie? (Prz 31,10). Rola kobiet w biblijnej historii zbawienia, red. A. Kubiś, K. Napora, Analecta Biblica Lublinensia XIV, Lublin, Wydawnictwo KUL, 2016, ss. 53-68.

Laskowski Ł., Historia córki Jeftego w ujęciu Pseudo-Filona, [w:] Prekursorzy i twórcy chrześcijańskiej kultury Europy. Księga jubileuszowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Augustynowi Eckmannowi, red. A. Łuka, A. Strycharczuk, „Prace Wydziału Historyczno-Filologicznego” 175, Lublin, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II , 2013, ss. 195-219.

Laskowski Ł., Opinia Koheleta o kobietach jako echo perypetii małżeńskich Salomona, „Veritati et Caritati” 2017, nr 8, ss. 13-32.

Lauer S., Eusebes Logismos in IV Maccabees, „The Journal of Jewish Studies” 1955, nr 6, ss. 170-171.

Libanius, Progymnasmata, [w:] Progymnasmata. Greckie ćwiczenia retoryczne, opracowanie, przekład, komentarz H. Podbielski, „Źródła i monografie” 402, Lublin, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II , 2013.

Novum Testamentum Graece, red. K. Nestle, B. Aland i in., Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 2012.

Philo Alexandrinus, De vita contemplativa i Legatio ad Caium, [w:] Philonis Alexandrini, Opera quae supersunt, red. L. Cohn, P. Wendland, vol. VI, Berolini, Typis et impensis G. Reimerii, 1915.

Pilarczyk K., Kult Dionizosa zagrożeniem dla judaizmu w Palestynie pod rządami Seleukidów, „Studia Judaica” 2001, nr 1-2, ss. 45-53.

Plutarque, Oeuvres morales, Introduction générale par R. Flacelière et J. Irigoin, texte établi par A. Philippon [i inni], t. 1-15, Collection des Universités de France, Paris, Les Belles Lettres, 1987-2002.

Pseudo-Filon, Księga starożytności biblijnych, przekład i opracowanie Ł. Laskowski, Kraków, Wydawnictwo WAM , 2015, ss. 31-35.

Schwartz D., 2 Maccabees, Berlin, New York, Walter de Gruyter, 2008.

Seneca Minor, Epistula, [w:] Listy moralne do Lucyliusza (Epistulae morales ad Lucilium), przekład W. Kornatowski, wstępem i przypisami opatrzył K. Leśniak, Biblioteka Klasyków Filozofii, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN , 1961.

Septuaginta. Id est Vetus Testamentum Graece iuxta LXX interpretes, red. A. Ralphs, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 1979.

Slawik J., Skąd wywodzi się tradycja o Hiobie? Antoni Tronina versus Łukasz Niesiołowski-Spanò, „Studia Biblica et Orientalia” 2013, nr 5, ss. 91-95.

Sophoclis Tragoediae, red. R.D. Dave, t. I-II , Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Latinorum Teubneriana, Leipzig, Teubner, 1984.

Sparks H.F.D., The Apocryphal Old Testament, Oxford, Claredon, 1984.

Świderkówna A., Bogowie zeszli z Olimpu. Bóstwo i mit w greckiej literaturze świata hellenistycznego, Warszawa, Wiedza Powszechna, 1999.

Taylor J.E., Jewish Women Philosophers of First-Century Alexandria. Philo’s “Therapeutae” Reconsidered, Oxford, New York, Oxford University Press, UK, 2003.

Tronina A., Eposy ugaryckie o Kerecie i Aqhacie, „Scripturae Lumen” 2009, nr 1, ss. 571-594.

Tronina A., Księga Hioba, Nowy Komentarz Biblijny XV, Częstochowa, Św. Paweł, 2013.

Vogt K., Becoming Male: a Gnostic, Early Christians, and Islamic Metaphor, [w:] K.E. Børresen, K. Vogt, Women’s Studies of the Christian and Islamic Tradition,  Dordrecht, Boston, London, Kluwer Academic Publishers, 1993, ss. 228-229.

Weber R., Eusebeia und Logismos. Zum Philosophischen Hintergrund von 4 Makkabäer, „Journal for the Study of Judaism“ 1991, nr 22, ss. 212-234.