Pomiędzy „integralnym jugoslawizmem” a  „chrześcijańskim nacjonalizmem” – projekcje wspólnoty  w obrębie serbskiej ideosfery po 1918 roku

Between „Integral Yugoslavism” and „Christian Nationalism”– Projections of the Community Within the Serbian Ideosphere After 1918

In the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes (SHS), established in 1918, yugoslavism as a political idea of the integration of the nations was correlated by the Serbian intellectuals with another kind of the idea of community which only preserved terminological appearances of connection with the initial conception. In the interwar reality, unprecised „integral yugoslavism” gradually became the indication of the ethnic exclusivism of the Serbs and their leadership ambitions in the new state (philosophical ground for such a vision layed Miloš Djurić, whereas nationalisation of the community project was continued by Vladimir Dvorniković). The radicalisation of this programme ensued thanks to the ideologists of so called Christian nationalism (above all  Dimitrije Ljotić) and led to the affirmation of the values of the native traditionalism. Such a thought with a fascist indication, supported with the politicised Orthodoxy and taking shape of the Serbian national idea from the nineteen-thirties, will be constituted as a primary factor of the disintegration of the (imaginary) community of the Yugoslavs right into the nineteen-nineties.

Key words: Serbia, Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes (SHS), integrative idea, philosophical thought, nationalism

Streszczenie:

W utworzonym w 1918 roku Królestwie SHS jugoslawizm jako polityczna idea integracji narodów został przez serbskich intelektualistów zestrojony z innym typem idei wspólnoty, który zachował tylko terminologiczne pozory związku z wyjściową koncepcją. W rzeczywistości międzywojennej niedoprecyzowany „integralny jugoslawizm” stawał się stopniowo wyznacznikiem etnicznego ekskluzywizmu Serbów i ich ambicji przywódczych w nowym państwie (filozoficzny grunt pod taką wizję przygotował Miloš Djurić, a nacjonalizację projektu wspólnotowego kontynuował Vladimir Dvorniković). Radykalizacja tego programu nastąpiła  za sprawą ideologów tzw. chrześcijańskiego nacjonalizmu (przede wszystkim Dimitrije Ljoticia) i doprowadziła do afirmacji wartości rodzimego tradycjonalizmu. Ta faszyzująca myśl, wspierana upolitycznionym prawosławiem i przybierająca od lat 30. kształt serbskiej idei narodowej, stanowić będzie podstawowy czynnik dezintegrujący (wyobrażoną) wspólnotę Jugosłowian aż do lat 90. XX wieku.

Literatura

Bošković I., ORJUNA – ideologija i književnost, Zagreb, Hrvatska sveučilišna naklada, 2006, 501 ss.

Bošković I.J., Splitski orjunaški list Pobeda i Stjepan Radić, „Časopis za suvremenu povijest” 2007, t. 39, nr 1, ss. 117-132.

Budzanowska A., Charles Maurras – twórca nacjonalizmu integralnego, Kraków, Księgarnia Akademicka, 2014, 269 ss.

Čolović I., Smrt na Kosovu. Istorija kosovskog mita, Beograd, Biblioteka XX vek, 2016, 506 ss.

Djordjević M. (red.), Srpska konzervativna misao, Beograd, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, 2003, 141 ss.

Dąbrowska-Partyka M., Kosowo, Piemont, Jugosławia. O niebezpieczeństwach projektowania historii, [w:] Eadem, Literatura pogranicza, pogranicza literatury, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004, ss. 147-166.

Djuraković S., Ideologija Organizacije jugoslovenskih nacionalista (Orjuna), „Časopis za suvremenu povijest” 2011, t. 43, nr 1, ss. 225-247.

Dobieszewski J. (red.), Wokół słowianofilstwa, Warszawa, Wydawnictwo WFiS UW, 1998, 153 ss.

Dvorniković V., Borba ideja, Beograd, „Tersit”, Službeni list SRJ, [1936] 1995, 222 ss.

Gil D., Prawosławie. Historia. Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, 307 ss.

Jakir A., Unitarističko jugoslavenstvo kao nacionalna ideologija u redovima „Jugoslavenske Omladine” u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, [w:] https://www.academia.edu/38511989/UNITARISTI%C4%8CKO_JUGOSLAVENSTVO_KAO_NACIONAL NA_IDEOLOGIJA_U_REDOVIMA_JUGOSLAVENSKE_OMLADINE_ U_KRALJEVINI_SRBA_HRVATA_I_SLOVENACA [dostęp: 6.09.2019].

Korunić P., Jugoslavenska ideologia u hrvatskoj i slovenskoj politici (hrvatsko-slovenskipolitički odnosi 1848-1870), Zagreb, Globus: Centar za povijesne znanosti Sveučilišta, Odjel za hrvatsku povijest, 1986, 420 ss.

Krestić V., Srpsko-hrvatski odnosi i jugoslovenska ideja u drugoj polovini XIX veka, Beograd, Nova knjiga, 1988, 466 ss.

Kuberski H., Południowosłowiański „bękart Wersalu”. Polityka zagraniczna Królestwa (SHS) Jugosławii 1919-1941, „Glaukopis“ 2009, nr 13-14, ss. 100-130.

Mazurek S., Eurazjatyzm rosyjski – historiozofia i ideologia, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1996, t. 41, ss. 169-184.

Najdanović D., Svetosavlje, Beograd, Slobodna knjiga, [1932] 2000, 65 ss.

Ostrowski A., Sołowjow. Teoretyczne podstawy filozofii wszechjedności, Lublin, Wydawnictwo UMCS, 2007, 379 ss.

Paszkiewicz J., Jugosławia we włoskiej polityce 1914-1941, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 2004, 248 ss.

Podhorodecki L., Jugosławia. Dzieje narodów, państw i rozpad federacji, Warszawa, Wydawnictwo Mada, 2000, 256 ss.

Popov N., Serbski dramat. Od faszystowskiego populizmu do Miloševicia, tłum. M. Księżak, Warszawa, Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1994, 86 ss.

Rapacka J., Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Warszawa, Wydawnictwo Energeia, 1995, 126 ss.

Stojković A., Srpski narod na razmedju Istoka i Zapada. Prilozi istoriografiji, istoriologiji i istoriozofiji, Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1999, 584 ss.

Tomljanovich W. B., Biskup Josip Juraj Strossmayer: nacionalizam i moderni katolicizam u Hrvatskoj, prev. s engleskog T. Butorac, M. Djurdjević, Zagreb, Dom i svijet, 2001, 431 ss.

Velimirović N., Srpski narod kao Teodul, Beograd, Ihtus – Hrišćanska knjiga, 2002, 264 ss.

Velmar-Janković V., Pogled s Kalemegdana: ogled o beogradskom čoveku, Beograd, Dereta, [1938] 2002, 154 ss.

Wojciechowski S., Integracja i dezintegracja Jugosławii na przełomie XX i XXI wieku, Poznań, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, 2002, 326 ss.

Bošković I., ORJUNA – ideologija i književnost [ORJUNA – Ideology and Literature], Zagreb, Hrvatska sveučilišna naklada, 2006, 501 pp.

Bošković I.J., Splitski orjunaški list Pobeda i Stjepan Radić [The Orjuna Newspaper POBEDA of Split and Stjepan Radić], ”Časopis za suvremenu povijest” 2007, vol. 39, no. 1, pp. 117-132 .

Budzanowska A., Charles Maurras – twórca nacjonalizmu integralnego [Charles Maurras – Creator of the integral Nationalism], Kraków, Księgarnia Akademicka, 2014, 269 pp.

Čolović I., Smrt na Kosovu. Istorija kosovskog mita [Death on Kosovo Plain: A History of the Kosovo Myth], Beograd, Biblioteka XX vek, 2016, 506 pp.

Dąbrowska-Partyka M., Kosowo, Piemont, Jugosławia. O niebezpieczeństwach projektowania historii [Kosovo, Piedmont, Yugoslavia. About the Threats of History Planning], [in:] Literatura pogranicza, pogranicza literatury [The Literature of Borderland, the Borderlands o Literature], Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004, pp. 147-166.

Djordjević M. (Ed.), Srpska konzervativna misao [Serbian Conservative Thought], Beograd, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, 2003, 141 pp.

Djuraković S., Ideologija Organizacije jugoslovenskih nacionalista (Orjuna) [The Ideology of the Organization of Yugoslav Nationalists (Orjuna)], ”Časopis za suvremenu povijest” 2011, vol. 43, no. 1, pp. 225-247.

Dobieszewski J. (Ed.), Wokół słowianofilstwa [Around Slavophilia], Warszawa, Wydawnictwo WFiS UW, 1998, 153 pp.

Dvorniković V., Borba ideja [Struggle of Ideas], Beograd, „Tersit”, Službeni list SRJ, [1936] 1995, 222 pp.

Gil D., Prawosławie. Historia. Naród. Miejsce kultury duchowej w serbskiej tradycji i współczesności [Orthodoxy. History. Nation. A Pplace of Spiritual Culture in Serbian Tradition and Modernity], Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, 307 pp.

Jakir A., Unitarističko jugoslavenstvo kao nacionalna ideologija u redovima „Jugoslavenske Omladine” u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca [The Unitatarist Ideology as a National Ideology in the Ranks of „Yugoslav Youth“ in the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes, [in:] https://www.academia.edu/38511989/UNITARISTI%C4%8CKO_JUGOSLAVEN STVO_KAO_NACIONALNA_IDEOLOGIJA_U_REDOVIMA_JUGOSLAVENSKE_OMLADINE_ U_KRALJEVINI_SRBA_HRVATA_I_ SLOVENACA [accessed: 06.09.2019].

Korunić P., Jugoslavenska ideologia u hrvatskoj i slovenskoj politici (hrvatsko-slovenski politički odnosi 1848-1870) [The Yugoslav Ideology in the Croatian and Slovenian Politics (Croatian-Slovenian Political Relations 1848-1870)], Zagreb, Globus: Centar za povijesne znanosti Sveučilišta, Odjel za hrvatsku povijest, 1986, 420 pp.

Krestić V., Srpsko-hrvatski odnosi i jugoslovenska ideja u drugoj polovini XIX veka [Serbian-Croatian Relations and the Yugoslav Idea in the Second Half of the 19^th Century], Beograd, Nova knjiga, 1988, 466 pp.

Kuberski H., Południowosłowiański „bękart Wersalu”. Polityka zagraniczna Królestwa (SHS) Jugosławii 1919-1941 [South Slavic “Bastard Versailles”. The Foreign Policy of the Kingdom (SHS) Yugoslavia 1918-1941], „Glaukopis“ 2009, no. 13-14, pp. 100-130.

Mazurek S., Eurazjatyzm rosyjski – historiozofia i ideologia [The Russian Eurasianism – Historiosophy and Ideology], „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1996, vol. 41, pp. 169-184.

Najdanović D., Svetosavlje [Svetosavlje], Beograd, Slobodna knjiga, [1932] 2000, 65 pp.

Ostrowski A., Sołowjow. Teoretyczne podstawy filozofii wszechjedności [Solovyov. The Theoretical Basis of „Full Unity” Philosophy], Lublin, Wydawnictwo UMCS, 2007, 379 pp.

Paszkiewicz J., Jugosławia we włoskiej polityce 1914-1941 [Yugoslavia in the Italian Politics 1914-1941], Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 2004, 248 pp.

Podhorodecki L., Jugosławia. Dzieje narodów, państw i rozpad federacji [Yugoslavia. The History of the Nations, States and the Breakup of Federation], Warszawa, Wydawnictwo Mada, 2000, 256 pp.

Popov N., Serbski dramat. Od faszystowskiego populizmu do Miloševicia [Serbian Drama. From Fascistic Populism to Milošević], trans. M. Księżak, Warszawa, Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1994, 86 pp.

Rapacka J., Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej [The Hour of Herder. About the Serbs, Croats and Yugoslav Idea], Warszawa, Wydawnictwo Energeia, 1995, 126 pp.

Stojković A., Srpski narod na razmedju Istoka i Zapada. Prilozi istoriografiji, istoriologiji i istoriozofiji [The Serbian People at the Crossroads of East and West. Contributions to the Historiography, Historiology and Historiosophy], Beograd, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1999, 584 pp.

Tomljanovich W. B., Biskup Josip Juraj Strossmayer: nacionalizam i moderni katolicizam u Hrvatskoj [Bishop Josip Strossmayer: Nationalism and Modern Catholicism in Croatia], trans. T. Butorac, M. Djurdjević, Zagreb, Dom i svijet, 2001, 431 pp.

Velimirović N., Srpski narod kao Teodul [The Serbian People as a Theodule], Beograd, Ihtus – Hrišćanska knjiga, 2002, 264 pp.

Velmar-Janković V., Pogled s Kalemegdana: ogled o beogradskom čoveku [A View from the Kalemegdan Fortress: An Essay on the Belgrade Man], Beograd, Dereta, [1938] 2002, 154 pp.

Wojciechowski S., Integracja i dezintegracja Jugosławii na przełomie XX i XXI wieku [Integration and Disintegration of Yugoslavia at the Turn of the 19th and 20^th Centuries], Poznań, Wydawnictwo Naukowe INPiD UAM, 2002, 326 pp.