Społeczno-kulturowe zaplecze ideologii socjalizmu w Czarnogórze

W artykule omawia się w perspektywie chronologicznej i problemowej podstawowe przyczyny skutecznej adaptacji idei socjalistycznych w Czarnogórze w XX wieku. Obok źródeł myśli serbskiej, rosyjskiej i niemieckiej ważną rolę odegrał tu miejscowy paradygmat etyki heroicznej, kolektywizmu i egalitaryzmu, a także warunki ekonomiczne, związki polityczne z Rosją oraz słabość tradycji feudalnej i mieszczańskiej. Przedstawione przykłady ilustrują różne warianty rozumienia socjalizmu: jako postpatriarchalnego solidaryzmu, rewolucjonizmu etycznego, komunizmu utopijnego i antybiurokratyzmu. Elementy tych koncepcji dostrzegalne są zarówno w ich pierwszych czarnogórskich manifestacjach z lat 1905-1920, działalności międzywojennej KPJ, jak i w rewolucyjnym dyskursie antyfaszystowskiego ruchu partyzanckiego. Podobnie oryginalna geneza społeczno-kulturowa cechuje dokumentację zjawiska z okresów sporu z Międzynarodówką Komunistyczną (od 1948, w tym wypowiedzi Milovana Đilasa), budowy ustroju socjalizmu samorządowego i wydarzeń z lat 1987-1989.

Socio-Cultural Basis of the Ideology of Socialism in Montenegro

Broz [Tito] J., Borba komunista Jugoslavije za socijalističku demokratiju, [w:] Šesti kongres KPJ [1952]. Stenografske bilješke, [b.m.w., b.r.w.], ss. 26-96.

Bujwid-Kurek E., Myśl polityczna i państwowo-ustrojowa Svetozara Markovicia (1846-1875), Księgarnia Akademicka, Kraków 2000, 207 ss.

Crna Gora, red. M. Maletić, Beograd, Književne novine – Stručna knjiga, 1976, 997 ss.

Džaković V., O realizmu „Gorskog vijenca”, „Pobjeda” 5.03.1947, ss. 6-7.

Đilas M., Crna Gora kao zavičaj [1976], „NIN” 24.08.2006, ss. 43-45.

Đilas M., Ima li cilja, „Borba” 6.12.1953, s. 3.

Đilas M., Nesavršeno društvo, Beograd, Narodna knjiga, 1990, 180 ss.

Đilas M., Nova klasa, Beograd, Narodna knjiga, 1990, 205 ss.

Đilas M., Savez ili partija, „Borba” 4.01.1954, s. 4.

Đilas M., Tamnica i ideja, Beograd, Trag, 1989, 192 ss.

Jovanović B., Crna Gora u NOR i socijalističkoj revoluciji, t. 1, Beograd, Vojno delo, 1960, 867 ss.

Jovanović B., Njegoš i njegovo vrijeme, „Pobjeda” 6.09.1951, ss. 2-3.

Kovačević B., Đilas heroj – antiheroj, Podgorica, Pobjeda, 2006, 548 ss.

Kusovac M., Odnos Crne Gore i Rusije, „Matica” 2013/2014, nr 56-57, ss. 53-72.

Lakić Z., Narodna vlast u Crnoj Gori 1941-1945, Cetinje-Beograd, Obod – Narodna knjiga, 1981, 547 ss.

Leković D., Milovan Đilas i socijalizam, Podgorica, CANU, 2010, 586 ss.

Leković D., Savremene revolucije – svojina i sloboda, „Luča” 1995, nr 1-2, ss. 110-130.

Marović B., Ekonomska istorija Crne Gore, Podgorica, CID, 2006 (t. I), 484 ss.; Pobjeda, 2008 (t. II), 520 ss.

Papović D., Njegoš u socijalističkoj i nacionalnoj ideologiji Crne Gore 1945-1989, „Matica” 2013, nr 55, ss. 231-254.

Papović D., Protivnici vlasti u Crnoj Gori 1945-1948, Cetinje-Podgorica, Matica crnogorska, 2009, 281 ss.

Pavićević V., Njegoševo rodoljublje u „Gorskom vijencu”, „Pobjeda” 19.01.1947, ss. 6-7.

Pejović Č., Komunistička partija Jugoslavije u Crnoj Gori 1919-1941, Podgorica, CID, 1999, 509 ss.

Pejović Đ., Društveno-filozofski pogledi u Crnoj Gori od početka XIX do sredine XX vijeka, Titograd, CANU, 1980, 245 ss.

Pisarek H., Filozofia Svetozara Markovicia (1846-1875): z historii marksizmu w Serbii, Wrocław, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1981, 208 ss.

Politički program Jugoslovenske komunističke partije Crne Gore [2012], [w:] http://www.jkpcg.me/dokumenta/Program.pdf [dostęp: 20.03.2020].

Povijest Saveza komunista Jugoslavije, red. S. Stojanović et al., Beograd, Komunist, 1985, 478 ss.

Požar P., Jugosloveni žrtve staljinskih čistki, Beograd, Nova knjiga, 1989, 368 ss.

Proglas CK KPJ crnogorskome narodu, „Naša borba” 1932, nr 18, ss. 90-91.

Radonjić R., Socijalizam u Crnoj Gori, Podgorica, Matica crnogorska, 2013, 704 ss.

Raspopović R., Crna Gora i Rusija: ogledi i eseji, Podgorica, Istorijski institut Crne Gore, 2005, 429 ss.

Tito, SKJ, samoupravni socijalizam, red. P. Gregorić et al., Zagreb, Spektar, 1975, 332 ss.

Vujović D., Učešće Vukašina Markovića u oktobarskoj revoluciji i njeni odjeci u Crnoj Gori, [w:] Prilozi za istoriju socijalizma, t. 5, red. P. Damjanović et al., Beograd, Institut za izučavanje radničkog pokreta, 1968, ss. 501-508.

Zacharias M., Idee, utopie, rzeczywistość. Myśl polityczna Milovana Đilasa (1911-1995), Bydgoszcz, Wydawnictwo UKW, 2015, 277 ss.

Zogović R., Njegoševa poema o borbi i slobodi, „Pobjeda” 11.06.1947, ss. 2-5.

Жанна Лябурб – француженка в Одессе, [w:] https://agesmystery.ru/rubriki/zagovory-i-afery/zhanna-lyaburb-francuzhenka-v-odesse/ [dostęp: 20.03.2020].

XI Zjazd Związku Komunistów Jugosławii. Podstawowe dokumenty, Warszawa, Książka i Wiedza, 1979, 296 ss.