Powieść generacyjna jako konfrontacja z „pierwszą pamięcią” („Granica zapomnienia” Siergiej Lebiediew)

Fenomen powieści rodzinnej, jako literatury pamięci, zajmuje ważne miejsce we współczesnej literaturze rosyjskiej. Teksty tego typu są najczęściej pisane z perspektywy dzieci i wnuków, zainteresowanych własną genealogią. Problematyka utworów wpisuje się w szerszy kontekst interdyscyplinarnych badań nad postpamięcią, obejmujących swym zasięgiem przestrzenie dotknięte traumą pokoleniową. W artykule podjęto analizę debiutanckiego utworu Siergieja Lebiediewa Granica zapomnienia (2010), w której bohater podąża śladami przodka. Powieść jest rozpatrywana jako medium pamięci zbiorowej oraz alternatywa dla oficjalnej polityki historycznej (tzw. „pierwszej pamięci”).

Generational Novel as a Confrontation with the “First Memory” (“Oblivion” by Sergei Lebedev)

The phenomenon of generational novel is an important element of contemporary Russian literature. Such texts are usually written from the perspective of children or grandchildren who are interested in their genealogy. The issues tackled by these novels fit into the broader context of post-memory studies, a field which includes also the sphere of generational trauma. The article analyses Sergei Lebedev’s debut Oblivion (2010), an autofiction novel in which the protagonist follows the traces of his ancestor. In the individual dimension, a travel to Siberia allows him to free himself from the unwanted heritage of communist past. Oblivion can be a representative of literature that offers a chance to deal with the experiences of past generations as an alternative to the official politics of history, unofficially called pervaya pamyat’ (“first memory”).

Keywords: Sergei Lebedev, memory wars, post-memory, generational novel, literature of memory

Adamiec J., (Nie)pamięć historyczna. Relacja ze spotkania autorskiego w Poznaniu z Siergiejem Lebiediewem, [w:] https://kultura.poznan.pl/mim/kultura/news.html?co=print&id=129810&instance=1200&lang=&parent=&category=9 [dostęp: 13.05.2022].

Artwińska A., Transfer międzypokoleniowy, epigenetyka i „więzy krwi”: O Małej Zagładzie Anny Janko i Granicy zapomnienia Siergieja Lebiediewa, „Teksty Drugie” 2016, nr 1, ss. 13-29.

Assmann J., Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, 362 ss.

Domańska M., Rogoża J., Naprzód, w przeszłość. Rosyjska polityka historyczna w służbie „wiecznego” autorytaryzmu, Warszawa, OSW im. M. Karpia, 2021, 111 ss.

Figes O., Books of the Dead, „The New York Review of Books” 2019, [w:] https://www.nybooks.com/articles/2019/07/18/sergei-lebedev-books-dead/?lp_txn_id=1352451 [dostęp: 13.05.2022].

Erll A., Literatura jako medium pamięci zbiorowej, tłum. M. Saryusz-Wolska, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków, Universitas, 2009, ss. 211-247.

Hirsch M., Generation of Postmemory. Writing and Visual Culture After the Holocaust, Columbia, Columbia University Press, 2012, 320 ss.

Miedwiediew S., Powrót rosyjskiego Lewiatana, tłum. H. Pustuła-Lewicka, Wołowiec, Wydawnictwo Czarne, 2020, 320 ss.

Oleksy P., Miejsce po archipelagu. O książce Siergieja Lebiediewa „Granica zapomnienia”, „Nowa Europa Wschodnia” 2019, nr 2, ss. 169-171.

Potasińska P., „Jak pisarze pamiętają?” – teorie badań nad pamięcią a praktyka literacka, [w:] Świadectwa pamięci. W kręgu źródeł i dyskursów (od XIX wieku do dzisiaj), red. E. Dąbrowicz, B. Larenta, M. Domurad, Białystok, Alter Studio, 2017, ss. 25-49.

Rybicka E., Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków, Universitas, 2014, 484 ss.

Sądy przesądy – w powiększeniu: Siergiej Lebiediew, [w:] https://vod.tvp.pl/video/sady-przesady-w-powiekszeniu,siergiej-lebiediew,50452508 [dostęp: 12.05.2022].

Zywert A.M., Czarna dziura. Siergiej Lebiediew „Granica zapomnienia”, „Przegląd Rusycystyczny” 2020, nr 3(171), ss. 105-116.

Бордюгов Г., „Войны памяти” на постсоветском пространстве, Москва, АИРО-XXI, 2011, 256 ss.

Друзья: Николай В. Кононов – Сергей Лебедев, Два писателя идут в глубь истории своих семей – чтобы восстановить из обломков нашу общую. Второй разговор о прoекте colta.ru „ДРУЗЬЯ”, [w:] https://www.colta.ru/articles/society/13431 [dostęp: 10.05.2022].

Лебедев С., Предел забвения, [w:] http://loveread.ec/read_book.php?id=53290&p=1 [dostęp: 12.05.2022].

Лебёдушкина O., Покаяние и прощение. Литература как работа памяти и забвения. Заметки по разным поводам, „Дружба Народов” 2011, nr 5, [w:] https://magazines.gorky.media/druzhba/2011/5/pokayanie-i-proshhenie.html [dostęp: 12.05.2022].

Франк C., Нежеланное наследствие и архив. Kонференция: О пользе и вреде культурного наследия для жизни (Санкт-Петербург 2018), [w:] https://www.youtube.com/watch?v=LpoAxtH34fo [dostęp: 14.05.2022].

Эткинд A., Кривое горе. Память о непогрeбененных, Москва, Новое Литератур- ное Обозрение, 2018, 324 ss.