Świadectwo wbrew zapomnieniu – reminiscencje Evy Grlić i Jeli Godlar między literaturą i egzystencją

W artykule ujęto problematykę literackiej walki z zapomnieniem. Analizie poddano utwory dwóch chorwackich autorek – pochodzącej z kosmopolitycznej rodziny węgierskich Żydów, aktywnej w titowskiej partyzantce i więzionej na Nagiej Wyspie Evy Grlić (Sjećanja 1998) oraz związanej z nadmorskim Šibenikiem, lecz o skomplikowanych środkowoeuropejskich korzeniach Jeli Godlar (Limenke i ciklame 1992). Teksty te wyróżniają się na tle chorwackiego pisarstwa lat 90. XX wieku, z uwagi na koncentrację na wydarzeniach drugiej wojny światowej i okresie tuż po jej zakończeniu. Intencją autorek było „ocalenie od zapomnienia” pokoleniowego przeżycia nim prymat w świadomości zbiorowej zyskają narracje traktujące o kolejnej wojnie – postjugosłowiańskiej. Utwory stanowią psychologiczno- estetyczny wyraz obawy przed tak rozumianym zapomnieniem, oznaczającym ostateczne zatarcie śladów (narracyjnych świadectw) istnienia w ważnym okresie historii najnowszej.

A Testimony Against Oblivion – Reminiscences of Eva Grlić and Jela Godlar’s Between Literature and Existe

The article deals with the literary struggle with oblivion. The author analyses works of two Croatian authors – Eva Grlić’s (Sjećanja 1998) who came from the cosmopolitan family of Hungarian Jews, active in the Tito’s underground army and imprisoned on the Naked Island, and Jela Godlar’s (Limenke and ciklame 1992) who had connections with the seaside town Šibenik, but having complex Central European roots. These texts stand out from the Croatian writing of the 1990s due to their focus on the events of the Second World War and the period directly proceeding its end. The authors’ intention was to “save from oblivion” a generational experience before the primacy of the collective consciousness will be given to narratives about the next – post-Yugoslav – war. The works are a psychological and aesthetic expression of fear of oblivion understood as the final blurring of traces (narrative testimonies) of existence in a such important period of modern history.

Keywords: oblivion, memory, memories, Grlić, Godlar

Augé M., Formy zapomnienia, tłum. A. Turczyn, Kraków, TAiWPN UNIVERSITAS, 2009, 91 ss.

Blažević D., Dugo putovanje „zadnjeg pisma”... [Intervju / Jela Godlar-Brešan, književnica], [w:] http://tris.com.hr/2015/02/intervju-jela-godlar-bresan-knjizevnica-dugo-putovanje-zadnjeg-pisma/  [dostęp: 15.05.2022].

Bojarska K., Trauma, [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014 [e-book, format EPUB].

Connerton P., Siedem rodzajów zapomnienia, [w:] (Kon)teksty pamięci. Antologia, red. K. Kończal, Warszawa, Narodowe Centrum Kultury, 2004, ss. 343-357.

Godlar J., Limenke i ciklame, [w:] Eadem, Proza. Karlovac, Gradska knjižnica „Ivan Goran Kovačić”, 2004, ss. 7-144.

Grlić E., Sjećanja i neobjavljene priče, Zagreb, V.B.Z. d.o.o., 2021, 401 ss.

Karkowska M., Pazderski F., Zapomnienie, [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014 [e-book, format EPUB].

Ricoeur P., Pamięć, historia, zapomnienie, tłum. J. Margański. Kraków, TAiWPN UNIVERSITAS, 2012, 689 ss.

Salečić I., Umijeće sjećanja (Putovanje po četveroknjižju Jele Godlar), [w:] J. Godlar, Proza. Karlovac, Gradska knjižnica „Ivan Goran Kovačić”, 2004, ss. 445-466.

Szperlik E., Chorwacka (nie)pamięć o Jugosławii. Przemilczenia, pominięcia i odpamiętanie w prozie chorwackiej po roku 1991, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2019, 301 ss.

Żardecka M., Pamięć i zapomnienie. Filozoficzny dyskurs o sile i słabości pamięci indywidualnej i zbiorowej, Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020, 668 ss.