O tym nie trzeba mówić. Czeska (nie)pamięć o wysiedleniu Niemców

Temat powojennego wysiedlenia Niemców, przez lata, zwłaszcza w oficjalnej retoryce propagandy komunistycznej, traktowanego w kategoriach „sprawiedliwości dziejowej”, w dzisiejszych dyskursach literackich staje się przedmiotem wielopłaszczyznowych redefinicji i przewartościowań. Pisarze średniego i młodszego pokolenia (Radka Denemarková, Jaroslav Rudiš, Kateřina Tučková, Jakuba Katalpa), ożywiając debatę nad losem niemieckich mieszkańców terenów czechosłowackich, dążą do przywrócenia „trudnej pamięci” i do obnażenia procesów wyparcia i zapominania o winach własnych, towarzyszących wypędzaniu dotychczasowych sąsiadów, pozornie jedynie uzasadnionemu słusznością przypisywania odpowiedzialności zbiorowej domniemanym zwolennikom zbrodni hitlerowskich.
 

Do Not Say It Out Loud. Czech (Un)memory of the Displacement of the Germans

Over the years, the subject of the post-war displacement of Germans was treated in terms of “historical justice”, especially in the official rhetoric of the communist propaganda. Now it has become the subject of multidimensional redefinition and reevaluation in the literary discourses. Writers of the middle and younger generation (Radka Denemarková, Jaroslav Rudiš, Kateřina Tučková, Jakuba Katalpa), by enlivening the debate on the fate of German inhabitants of Czechoslovakia, strive to restore “difficult memory” and to expose the processes of repression and forgetting about own guilt resulting from expulsion of the 24 Anna Gawarecka former neighbours, apparently only due to the legitimacy of assigning collective responsibility to alleged supporters of Nazi crimes.

Keywords: displacement of Germans, collective responsibility, oblivion, counter-memory, spaces of forgetting

Źródła

Denemarková R., Peníze od Hitlera (letni mozaika), Brno, Host, 2017, 248 ss.

Katalpa J., Němci. Geografie ztráty, Brno, Host, 2014, 424 ss.

Tučková K., Vyhnání Gerty Schnirch, Brno, Host, 2014, 416 ss.

Opracowania

Assmann A., Pięć strategii wypierania ze świadomości, tłum. A. Pełka, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków, Universitas, 2009, ss. 333-349.

Assmann A., Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, tłum. P. Przybyła, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków, Universitas, 2009, ss. 101-142.

Bojarska K., Solarska M., Przeciw-pamięć, [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, J. Kalicka, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2014, ss. 396-403.

Domańska E., Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłoci w nowej humanistyce, Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 2006, 324 ss.

Draaisma D., Księga zapominania, tłum. R. Pucek, Warszawa, Wydawnictwo Aletheia, 2012, 346 ss.

Fialová A., Češi a Němci, [w:] V souřadnicích mnohosti. Česká literatura první dekády jedenadvacátého století v souvislostech a interpretacích, red. A. Fialová, P. Hruška, L. Jungmannová, Praha, Academia, 2014, ss. 359-362.

Gosk H., (Mikro)faktura. Ślady, szyfry, konkrety we współczesnej prozie polskiej powracającej do czasów okupacji. Studium jednego przypadku, [w:] Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku, red. A. Molisak i in., Warszawa, Dom Wydawniczy Elipsa, 2014, ss. 71-83.

Herz J., Předmluva, [w:] J. Urban, Habermannův mlýn, Praha, Fragment, 2016, ss. 7-8.

Irwin-Zarecka I., Konflikty pamięci, tłum. P. Dobrosielski, [w:] Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, red. P. Majewski, M. Napiórkowski, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2018, ss. 433-447.

Janoušek P., Svědectví nejen o Gertě Schnirch aneb Takoví jsme byli, „Host” 2009, nr 9, ss. 61-62.

LaCapra D., Trauma, nieobecność, utrata, tłum. K. Bojarska, [w:] Antologia studiów nad traumą, red. T. Łysak, Kraków, Universitas, 2015, ss. 59-107.

Neumann B., Literatura, pamięć, tożsamość, tłum. A. Pełka, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków, Universitas, 2009, ss. 249-284.

Orłowski H., Oblicza deprywacji, [w:] Polsko-niemieckie miejsca pamięci, t. 1, Wspólne/oddzielne, red. R. Traba, H.H. Hahn, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2015, ss. 416-440.

Pauknerová K., Krajina mezi pamětí a zapomínáním. Studie z Čech, Praha, Karolinum, 2019, 210 ss.

Pomian K., Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2006, 241 ss.

Radváková T., Příspěvek k popření kolektivní viny. Román Kateřiny Tučkové se vrací k odsunu, „Právo” 2009, nr 309, s. 6.

Sendyka R., Niepamięć albo o sytuowaniu wiedzy o formach pamiętania, „Teksty Drugie” 2016, nr 6, ss. 250-267.

Sendyka R., Pryzma – zrozumieć nie-miejsca pamięci (non-lieux de mémoire), „Teksty Drugie” 2013, nr 1-2, ss. 323-344.

Szczygieł M., Zrób sobie raj, Wołowiec, Wydawnictwo Czarne, 2010, 292 ss.

Táborský O., Dějiny podle plánu. Politika dějin a paměti v normalizačním muzejnictví, [w:] Česká paměť. Národ, dějiny a místa paměti, red. R. Šustrová, L. Hédlová, Praha, Academia, 2014, ss. 279-328.

Wierzejska J., Przestrzenie zapominania. Marginesy krajobrazów pamięci w eseistyce środkowo- i wschodnioeuropejskiej, [w:] Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku, red. A. Molisak (i in), Warszawa, Dom Wydawniczy Elipsa, 2014, ss. 250-268.

Wyka M., Historie paralelne, archiwa i listy jako założycielska przestrzeń nowej literatury faktu, [w:] Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku, red. A. Molisak i in., Warszawa, Dom Wydawniczy Elipsa, 2014, ss. 19-30.