Zaproszenie do nadsyłania abstraktów
Zaproszenie do nadsyłania abstraktów do tematycznego numeru „Przekładańca”
Przekład i czułość
pod redakcją Tamary Brzostowskiej-Tereszkiewicz i Ewy Rajewskiej
W kontekście przekładowym czułość można postrzegać jako kategorię odbioru, wyróżnik postawy estetycznej, filozoficznej i/lub poznawczej niektórych (czy wszystkich?) tłumaczy, można też odnieść ją do problemów podmiotowości, emocjonalności czy sensoryczności tłumaczki lub tłumacza.
Chciałybyśmy zaproponować Państwu naukowy namysł nad mechanizmami psychicznymi niezwykle istotnymi w procesie przekładu: wczuciem i wyczuciem tłumaczy, które rysują się nam dwuwektorowo: na zewnątrz, w stronę świata tekstu i autora, i bardziej „do wewnątrz”, ksobnie – a przecież nieodłącznie: jako translatorskie w(y)czucie.
Interesuje nas wczucie tłumaczy – i zatracenie się w cudzym „świecie przedstawionym” aż po błąd intencyjności. Tradycja jest dość długa, sięga co najmniej wczesnomodernistycznych koncepcji tłumaczenia jako spełniania aktu wczucia (z kręgu niemieckiej Einfühlungtheorie) i hermeneutyki odtwarzającej Wilhelma Diltheya (przekład jako naśladowcze współprzeżywanie przeżyć podmiotu twórczego przez podmiot odbiorczy) po współczesne empatyczne koncepcje przekładu. „Tłumacz jako podmiot czynności translatorskich powinien maksymalnie wczuwać się w autora w jego roli podmiotu czynności twórczych”, pisała Elżbieta Tabakowska, ale także starać się współodczuwać z odbiorcą, wirtualnym i empirycznym, jak również z narratorem i bohaterami, a kara za grzech braku empatii może być dotkliwa (Tabakowska 2012).
Interesuje nas jednak także wyczucie tłumaczy i popularna metafora „dobrego/czułego ucha”, która nie tylko dotyczy „słuchu językowego” – czyli wrażliwości na niuanse znaczeniowe słowa, pamięć o kontekstach kulturowych, w jakich się pojawiło, i zmysł stylizatorski, umożliwiający swobodne poruszanie się w rozmaitych rejestrach mowy – ale także wskazuje na szczególne translatorskie kompetencje, jak choćby „dzwonek alarmowy w wewnętrznym uchu”, ostrzegający przed nietrafną decyzją, który słyszą co wybitniejsi tłumacze, o czym pisała Maria Kurecka (1970).
Jak badać i opisywać ten szczególny aspekt „psychologii przekładu” (Holmes [1972] 2000), żeby wykroczyć poza utarte metafory?
Czy posiadanie ciała zdolnego odbierać impulsy sensoryczne i władać bioinformacją (pamięcią odczuć) jest niezbywalnym warunkiem przekładu (Salmon 2004)?
I czy – najbardziej współcześnie – tłumacz/ka może sobie pozwolić na czułość (Jarniewicz [2014] 2018)?
Zachęcamy Państwa do refleksji nad zagadnieniami psychologii procesu translatorskiego, emocjonalności tłumacza jako podmiotu percepcji, „ekwiwalencji emocjonalnej”, empatii poznawczej w podejściu do oryginału, przekładu jako interpersonalnego kontaktu semantycznego, wszelkich „pomiarów” translatorskiej czułości w wymiarach kognitywnym (także neurokognitywnym i neurofizjologicznym; O’Brien 2011), sensoryczno-somatycznym (Robinson 1991), psychologiczno-poznawczym, fenomenologicznym, socjopsychologicznym, antropologiczno-kulturowym. Czekamy zarówno na studia empiryczne sytuujące się w obszarze nauk kognitywnych, nauk o mózgu i studiów nad ciałem, jak i na analityczno-interpretacyjne studia przypadków, przekrojowe spojrzenia historyczne oraz „subiektywne” ujęcia krytyczne (Hubscher-Davidson, Lehr 2023).
Zapraszamy do nadsyłania zgłoszeń (abstrakt liczący ok. 250 słów oraz biogram – ok. 50 słów) na adres przekładaniec@uj.edu.pl w terminie do 31 maja 2023 roku. Autorki i autorzy abstraktów, którzy pozytywną odpowiedź otrzymają przed końcem czerwca, zostaną poproszeni o przesłanie pełnych tekstów do 30 września 2023 roku. Planowany termin publikacji: wrzesień 2024.
Bibliografia
Holmes James. [1972] 2000. The Name and Nature of Translation Studies, w: Venuti Lawrence (red.), The Translation Studies Reader, London – New York: Routledge, s. 172–185.
Hubscher-Davidson Séverine, Lehr Caroline (red.). 2023. The Psychology of Translation. An Interdisciplinary Approach. Abingdon – New York: Routledge.
Kurecka Maria. 1970. Diabelne tarapaty. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Jarniewicz Jerzy. [2014] 2018. Czy tłumacz może sobie pozwolić na czułość? O spieszczeniach w przekładzie literackim. Wrocław: Ossolineum, s. 105–119.
O’Brien Sharon (red.). 2011. Cognitive Explorations of Translation, London – New York: Continuum.
Robinson Douglas. 1991. The Translator’s Turn, Baltimore – London: The Johns Hopkins University Press.
Salmon Laura. 2004. O podsoznatielnom w processie pieriewoda, „Uniwiersitietskoje pieriewodowiedienije”, wyp. 5: Matieriały V Mieżdunarodnoj konfieriencyi po pieriewodowiedieniju „Fiodorowskije cztienija” 23-25 oktiabria 2003 g., Sankt-Pietierburg: Izdatiel’stwo SPbGU, s. 302–319.
Tabakowska Elżbieta. 2012. Empatia – w języku, w tekście, w przekładzie, w: Kardela Henryk, Muszyński Zbysław, Rajewski Maciej (red.), Empatia, obrazowanie i kontekst jako kategorie kognitywistyczne, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 153–166.
