Problem odbudowy centrum Kalisza po 1914 roku z punktu widzenia niemieckiego konserwatora zabytków Juliusa Kohtego

Post-1914 Rebuilding of the Centre of Kalisz From the Point of View of German Preservationist Julius Kohte

In the discussion on the appearance of Kalisz, which was to be rebuilt after the destruction in 1914, the opinion of the German conservator of monuments, Julius Kohte, was of great importance, as he prepared a detailed expert opinion on the preserved valuable buildings and the possibility of their incorporation into the landscape of the rebuilt city and use as an architectural template. Apart from the aforementioned opinion, the analysis covered articles about the monuments of Kalisz written by Kohte during World War I and published in German magazines.

STRESZCZENIE

W dyskusji na temat wyglądu Kalisza mającego być odbudowanym po zniszczeniach w 1914 roku istotne znaczenie miało zdanie niemieckiego konserwatora zabytków, Juliusa Kohtego, który sporządził szczegółową ekspertyzę dotyczącą zachowanych wartościowych budynków i możliwości ich wkomponowania w krajobraz odbudowanego miasta oraz wykorzystania jako wzorzec architektoniczny. Poza wymienioną ekspertyzą analizie poddano napisane podczas I wojny światowej przez Kohtego i opublikowane w niemieckich czasopismach artykuły traktujące o zabytkach Kalisza.

ŹRÓDŁA

Archiwum Państwowe w Kaliszu, Naczelnik Powiatu Kaliskiego, sygn. 117, 322-325, 330-335.

Archiwum Państwowe w Kaliszu, Akta Miasta Kalisza, sygn. 1627, sygn. 2835.

Kohte, Julius. „Die Baudenkmäler von Kalisch”, Historische Monatsblätter für die Provinz Posen 15 (1914): 129-130

Kohte, Julius. 1915. Die Baukunst des Klassischen Altertums und ihre Entwicklung in der mittleren und neueren Zeit, Braunschweig: Friedr. Vieweg & Sohn.

Kohte, Julius. „Die Bauwerke der Stadt Kalisch”, Die Denkmalpflege 19 (1917): 3-6.

Kohte, Julius. „Die Kunstdenkmäler in Polen”, Die Denkmalpflege 18 (1916): 9-12

Kohte, Julius. „Die Pflege der Kunstdenkmäler in Italien”, Centralblatt der Bauverwaltung 18 (1898): 38-41, 49-51.

Mebes, Paul. 1908. Um 1800: Architektur und Handwerk im letzten Jahrhundert ihrer traditionellen Entwicklung, München: Bruckmann.

„Pomniki historyczne w Ziemi Kaliskiej i w Kaliszu. Ministerstwo Sztuki i Kultury”, Gazeta Kaliska 1920, nr 263: 3.

OPRACOWANIA

Arszyński, Marian. 2010. „Kohte Julius Eduard Alexander”, w: Polski Słownik Biograficzny Konserwatorów Zabytków, z. 3, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, 58-60. Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.

Brzostowska, Izabella. 2020. „Julius Kohte”, w: Ochrona Zabytków na Pomorzu i Kujawach – w 100. rocznicę organizacji urzędów konserwatorskich w Polsce, red. Karolina Zimna-Kawecka, Maciej Prarat, 166-167. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.

Bruś, Joanna. 2016. „Środowisko architektoniczne Kalisza w procesie odbudowy miasta po 1914 roku”, w: Odbudowy i modernizacje miast historycznych w pierwszej połowie dwudziestego wieku w Europie: Naród, polityka, społeczeństwo, red. Iwona Barańska, Makary Górzyński, 323-335. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Górzyński, Makary. 2019. Miasto, społeczeństwo, przyszłość: architektura i przestrzenie nowoczesności Kalisza przełomu XIX-XX wieku. Warszawa: praca doktorska na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, maszynopis.

Hofer, Sigrid. 2005. Reformarchitektur 1900-1918. Deutsche Baukünstler auf der Suche nach dem nationalen Stil, Fellbach: Edition Axel Menges

Howard, Ebenezer. 2015. Miasta-ogrody jutra, Warszawa: Centrum Architektury.

Kozina, Irma. 1998. „Styl około 1800. Styl narodowy czy nowa rzeczywistość w architekturze Górnego Śląska?”, w: Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789–1950, red. Dariusz Konstantynów, Robert Pasieczny, Piotr Paszkiewicz, 171-183. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Omilanowska, Małgorzata. 2017. „Auf der Suche nach der polnischen Stadt. Der Wiederaufbau von Kalisz nach dem Ersten Weltkrieg”, w: Geschichte bauen: architektonische Rekonstruktion und Nationenbildung vom 19. Jahrhundert bis heute, red. Arnold Bartetzky, Madlen Benthin, seria Visuelle Geschichtskultur, nr 17, 179-207, Köln-Weimar-Wien: Böhlau Verlag.

Omilanowska, Małgorzata. „Odbudowa Kalisza po zniszczeniach 1914 roku”, Biuletyn Historii Sztuki 78 (2016): 663-685.

Omilanowska, Małgorzata. 2004. „«Wie der märchenhafte Phönix aus der Asche werden sie auferstehen». Haltungen zum Wiederaufbau und zur Restaurierung von Baudenkmälern in Polen in den Jahren 1915-1925”, w: Der Umgang mit dem kulturellen Erbe in Deutschland und Polen im 20. Jahrhundert, red. Andrea Langer, 79-91, Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.

Popiołek, Małgorzata. 2016. „Komplexe Beziehungen. Der Umgang mit historischen Stadtzentren in Deutschland und in Polen 1900-1950”, w: Produkt Altstadt. Historische Stadtzentren in Städtebau und Denkmalpflege, red. Carmen M. Enss, Gerhard Vinken, 93-106. Bielefeld: Transcript.119

Popiołek, Małgorzata. 2016. „Niemiecki Kalisz 1914–1918. Plany odbudowy i przebudowy miasta w czasie I wojny światowej”, w: Odbudowy i modernizacje miast historycznych w pierwszej połowie dwudziestego wieku w Europie: Naród, polityka, społeczeństwo, red. Iwona Barańska, Makary Górzyński, 279-297. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Rabiega, Mateusz. 2021. Odbudowa kaliskich kamienic po zniszczeniach I wojny światowej. Problem stylu. Wrocław: praca magisterska na Wydziale Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, maszynopis.

Zarębska, Teresa. „Sprawa odbudowy zabytkowego centrum Kalisza po zniszczeniu w 1914 roku”, Rocznik Kaliski 10 (1977): 121-177.

Zarębska, Teresa. „Znaczenie odbudowy Kalisza po zniszczeniach z 1914 r. dla rozwoju urbanistyki polskiej”, Rocznik Kaliski 24 (1992-93): 129-143.

Żuchowski, Tadeusz. 2008. „David Gilly und die Ostgebiete Preussens”, w: David Gilly – Ernuerer der Baukultur, red. Eduard Führ, Andrea Teut, 61-96. Münster: Waxmann Verlag.