„Ukrywałem przez jakiś czas Żyda”. Stanisław Lem jako pisarz polsko-żydowski

W artykule, idącym tropem badań Agnieszki Gajewskiej, rozważana jest przynależność twórczości Stanisława Lema do literatury polsko-żydowskiej, rozumianej jako literacki zapis doświadczenia żydowskiego utrwalony w języku polskim. Autor artykułu analizuje korespondencję Lema z Michaelem Kandlem oraz wczesną prozę pisarza, w której na różne sposoby mierzył się on z doświadczeniem Zagłady, za każdym razem kamuflując autobiograficzny charakter opisanych przeżyć. Ich symbolizacja w prozie Lema bardzo przypomina kategorie inkorporacji i krypty, kluczowe dla psychoanalizy Nicolasa Abrahama i Márii Török. W świetle tej koncepcji można w odniesieniu do pisarstwa Lema mówić o kryptonimowaniu żydowskiego pochodzenia autora i jego holokaustowych doświadczeń, a zarazem o tendencji do ich zastępczego ujawniania. Połączenie widocznego lęku przed odsłonięciem się wobec polskiej publiczności z mniej lub bardziej zaszyfrowanymi nawiązaniami do przeżyć Zagłady i do doświadczeń antysemityzmu sprawia, że twórczość Lema w wyjątkowy sposób dokumentuje sytuację wielu Żydów mieszkających w powojennej Polsce i ich stosunek do odziedziczonej tożsamości.

“I was hiding a Jew for some time”. Stanisław Lem as Polish-Jewish Writer

The author of this article, following the lead of Agnieszka Gajewska’s research, contemplates affiliation of Stanisław Lem’s oeuvre with the Polish-Jewish literature, understood as a literary recording of Jewish experiences in the Polish language. The author analyses Lem’s correspondence with Michael Kandel as well as his early oeuvre, in which the writer sees himself confronted, in different ways, with the experience of Holocaust, each time camouflaging the autobiographical character of the described experiences. Their symbolic character in Lem’s prose is reminiscent of the categories of the incorporation and the crypt which are crucial notions in Nicolas Abraham’s and Mária Török’s psychoanalysis. In the light of these ideas, one can speak of cryptonomy of Jewish origins and Holocaust experiences in case of Lem’s work that are coincidental with a tendency of their substitute reveal. The combination of visible fear of self-reveal to the Polish audience with more or less encrypted references to experiences of Holocaust and anti-semitism is the reason why Lem’s oeuvre documents the situation and the attitude to the inherited identity not only in case of the author but also of many other Jews living in the post-war Poland.